Rocznica powstania Europejskiego Obszaru Gospodarczego

 

Porozumienie o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego, EOG (j. ang. European Economic Area, EEA) zostało podpisane w portugalskim Porto 2 maja 1992 roku. Celem projektu jest rozszerzenie rynku wewnętrznego Unii Europejskiej na państwa należące do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA).

Istotą Europejskiego Obszaru Gospodarczego, EOG jest zniesienie ceł i barier handlowych występujących pomiędzy członkami obszaru stanowi istotę EOG. Członkowie zachowują przy tym swoją autonomię przy ustalaniu ceł dla dóbr i usług dostarczanych do tych państw z państw trzecich. Powstanie Europejskiego Obszaru Gospodarczego miało na celu przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zmniejszenie bezrobocia.

Za przełomowe dla utworzenia Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) uznaje się deklarację z 1989 roku Jacques’a Delorsa – ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej. Negocjacje w zakresie utworzenia i zasad funkcjonowania EOG były trudne. Brak aprobaty niektórych państw Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, EFTA (j. ang. European Free Trade Association) wiązał się z wyłączeniem ze swobody przepływu towarów produktów rolnych i rybnych. Państwa te obawiały się także braku wpływu na funkcjonowanie obszaru, upatrując ryzyka dominacji w systemie podejmowania decyzji przez Wspólnotę Europejską. Ostatecznie, tekst umowy został podpisany 21 października 1991 roku. Jednak Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznał, określony w porozumieniu system kontroli prawnej, za sprzeczny z Traktatem Rzymskim. Uwzględniający uwagi Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości tekst układu został podpisany 2 maja 1992 roku w Porto, w Portugalii. Umowa przewidywała, że po wymaganej ratyfikacji wejdzie w życie z początkiem 1993 roku. Proces ratyfikacji uległ jednakże znacznemu przedłużeniu. Jedną z przyczyn był negatywny wynik referendum w Konfederacji Szwajcarskiej z 6 grudnia 1992 roku, na skutek to państwo wycofało się z umowy. Układ uwzględniający tę zmianę wszedł w życie 1 stycznia 1994 roku.

Układ o Europejskim Obszarze Gospodarczym został zawarty między Wspólnotami Europejskimi (12 państw członkowskich) a EFTA, której członkami w tym czasie były: Austria, Finlandia, Islandia, Liechtenstein, Norwegia. Układ wszedł w życie 1 stycznia 1994 roku, także bez udziału Liechtensteinu.

Członkostwo Liechtensteinu w EOG utrudnił negatywny wynik referendum w Szwajcarii, z którym państwo pozostawało w unii celnej i monetarnej. Liechtenstein był żywo zainteresowany członkostwem w EOG, co zostało potwierdzone pozytywnym wynikiem referendum, lecz przystąpienie do EOG wymagało renegocjowania umowy ze Szwajcarią. Liechtenstein stał się członkiem EOG w 1995 roku Szwajcaria – jako członek EFTA, brała udział w negocjacjach umowy o EOG i podpisała ją 2 maja 1992 roku.

Skład ugrupowania ulegał zmianom kilkukrotnie. Obecnie członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest 27 państw Unii Europejskiej: Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwecja, Węgry i Włochy oraz 3 państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu: Norwegia, Islandia i Liechtenstein. 31 stycznia 2020 roku Unię Europejską opuściła Wielka Brytania. Od 1 stycznia 2021 roku Wielka Brytania nie należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Zgodnie z Porozumieniem o Europejskim Obszarze Gospodarczym struktura instytucjonalna ugrupowania przewiduje wspólne instytucje. Jedną z nich jest Rada EOG (EEA Council), która nadaje polityczny impuls do realizacji porozumienia i jest odpowiedzialna za ustanawianie ogólnych wytycznych dla Wspólnego Komitetu EOG. W skład Rady wchodzą członkowie Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej oraz po jednym przedstawicielu rządu każdego państwa EFTA. Decyzje Rady podejmowane są na podstawie porozumienia między UE z jednej strony a państwami EFTA z drugiej.

Kolejna instytucja to Wspólny Komitet EOG (EEA Joint Committee), który zapewnia skuteczność implementacji postanowień porozumienia. Komitet stanowi forum wymiany opinii i informacji oraz podejmuje decyzje w drodze porozumienia pomiędzy UE z jednej strony a państwami EFTA z drugiej. Komitet zbiera się co najmniej raz w miesiącu i jest zobowiązany do przedstawiania rocznego sprawozdania z działalności ugrupowania.

Następną instytucją jest Wspólny Komitet Parlamentarny EOG (EEA Joint Parliamentary Committee), w skład którego wchodzi równa liczba członków Parlamentu Europejskiego z jednej strony, a z drugiej – parlamentów państw EFTA.

Komitet stanowi forum dialogu i debaty, która przynosić ma lepsze zrozumienie pomiędzy państwami Unii Europejskiej a krajami EFTA. Wyraża on swoje stanowisko w formie raportów bądź rezolucji, a także analizuje sprawozdanie roczne z działalności ugrupowania przedstawione przez Wspólny Komitet EOG.

Ostatnią instytucją jest Komitet Konsultacyjny EOG (EEA Consultative Committee), składający się z równej liczby członków Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Konsultacyjnego EFTA. Komitet zapewnia ich regularną współpracę, która ma wzmocnić stosunki pomiędzy nimi i zwiększać świadomość rosnącej współzależności ekonomicznej stron Układu.

Działanie Europejskiego Obszaru Gospodarczego oparto o cztery nadrzędne swobody (cztery wolności), którymi są: swoboda przepływu ludzi, swoboda przepływu kapitału, swoboda przepływu towarów, swoboda przepływu usług. Obywatele wszystkich państw należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, mają prawo swobodnie przemieszczać, osiedlać i nabywać Nieruchomości na całym EOG. W zamian Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu czyli EFTA, wykłada finanse na unijny Fundusz Spójności. Kraje EFTA czyli Islandia, Lichtenstein, Norwegia przyjęły do swojego ustawodawstwa dużą część szczegółowych przepisów wspólnotowych. Nie dotyczy to jednak między innymi polityki rolnej czy walutowej.

Układ o Europejskim Obszarze Gospodarczym wprowadza wspólne ustawodawstwo w zakresie handlu i gospodarki we wszystkich krajach stowarzyszonych, również tych nie będących członkami Unii Europejskiej. Islandia, Lichtenstein i Norwegia stanowią część Rynku Wewnętrznego Unii Europejskiej, mogą zatem korzystać z czterech swobód przepływu towarów, usług, osób i kapitału. W ramach Mechanizmu Finansowego EOG dla trzynastu najuboższych państw Unii Europejskiej dostępne są środki wyasygnowane przez państwa EFTA – Islandię, Lichtenstein i Norwegię.

„2 maja będzie obchodzona rocznica powołania Europejskiego Obszaru Gospodarczego czyli powstania strefy wolnego handlu i wspólnego rynku. Obszar obejmuje państwa Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), z wyjątkiem Konfederacji Szwajcarskiej.” – Przypomina Juliusz Bolek – Przewodniczący Rady Dyrektorów Instytutu Biznesu. – „Idea strefy wolnego handlu i wspólnego rynku opiera się na czterech fundamentalnych wolnościach: swobodzie przepływu ludzi, kapitału, towarów i usług. W ten sposób stworzono wspólny, o dużym potencjale, obszar gospodarczy, wolny m. in. od ceł, posługujący się zbliżonymi zasadami gospodarczymi, co pozwala na wzrost  wyników gospodarczych przedsiębiorstw prosperujących w strefie wolnego handlu i wspólnego rynku. Powstanie obszaru jest też odpowiedzią na identyfikowalne zjawisko globalizacji i wynikającymi z tego pozytywnymi i negatywnymi skutkami.” – Ocenia Juliusz Bolek – Przewodniczący Rady Dyrektorów Instytutu Biznesu.

Polska umowę o Europejskim Obszarze Gospodarczym podpisała 14 października 2003 roku w Luksemburgu. Umowa została ratyfikowana w dniu 8 października 2004. Polska stała się pełnoprawnym członkiem EOG w grudniu 2005 roku.

Agencja Informacyjna, Gospodarka/SYL/ 28.04.2022

Zdjęcie autorstwa Karolina Grabowska z Pexels