Wedle dostępnych danych z 2020 r. w Polsce działa ok. 1.300 sieci franczyzowych i ok. 80.000 franczyzobiorców, zatrudniających ok. 405.000 pracowników. Oznacza to, że jest to istotny obszar polskiej gospodarki. W jego ramach funkcjonuje wiele mikro i małych przedsiębiorców.
Jak pokazują poważne badania eksperckie, w przypadku franczyzy dochodzi do przypadków dyskryminacyjnego traktowania franczyzobiorców przez niektórych urzędników. Praktyka interpretacyjna różnych organów administracji publicznej, szczególnie tych działających w absolutnie kluczowym obecnie obszarze, jakim jest zdrowie publiczne, nie jest wolna od wad. Niestety sposób pojmowania, czym jest franczyza, przez niektórych regulatorów bywa tak niejednolity. W efekcie prowadzą one do naruszenia wymaganego poziomu stabilności obrotu prawnego oraz podważają zaufanie obywatela (przedsiębiorcy) do państwa i jego przedstawicieli.
Problem dotyczy wadliwego uznania, że stosunek kontraktowy pomiędzy dawcą i biorcą franczyzy, czyni ze stron tej umowy cywilnoprawnej podmioty wspólnie tworzące „grupę kapitałową”.
Nie ma przy tym żadnych funkcjonalnych podstaw i racjonalnego uzasadnienia aby takie założenie przyjąć i akceptować. Ta sprawa nie może być przez organy interpretowana odmiennie w zależności tylko od partykularnych poglądów i interesów – nie zaś w oparciu o ujęcie systemowe.
Widoczne jest to na przykładzie franczyzy, na którą decydują się farmaceuci, którzy chcą podjąć współpracę z niektórymi sieciami aptek, na skutek błędnej klasyfikacji franczyzy jako „grupy kapitałowej” doznają rzeczywistych ograniczeń w dostępie do rynku, ze strony administracji publicznej.
Niedawno prasa opisywała przypadki, w których niektóre Wojewódzkie Inspektoraty Farmaceutyczne (WIF) odmawiają wydania zezwolenia lub przeniesienia zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej, ze względu na przynależność do sieci franczyzowej. Decyzje WIF są formalnie oparte o przepis art. 99 ust. 3 ustawy Prawo farmaceutyczne, który kreuje podstawę do odmowy udzielenia zezwolenia (jego przeniesienia) w sytuacji, w której wnioskodawca jest członkiem grupy kapitałowej. Zatem WIF błędnie uznają, że franczyza stanowi „grupę kapitałową” w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, wbrew faktom, że franczyzobiorcy prowadzą działalność na własny rachunek i nie posiadają w swym kapitale udziału franczyzodawcy.
Co interesujące, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów w art. 4 pkt 14 definiuje grupę kapitałową jako „wszystkich przedsiębiorców, którzy są kontrolowani w sposób bezpośredni lub pośredni przez jednego przedsiębiorcę, w tym również tego przedsiębiorcę”.
Podobna definicja wynika z ustawy o rachunkowości, zgodnie z którą grupę kapitałową stanowi „jednostka dominująca wraz z jednostkami zależnymi”, zaś jednostką zależną jest „spółka handlowa lub podmiot utworzony i działający zgodnie z przepisami obcego prawa handlowego, kontrolowany przez jednostkę dominującą”. Powyższe rozumienie grupy kapitałowej zostało również silnie potwierdzone w nowelizacji ustawy o ochronie konsumentów i konkurencji, która dokonuje implementacji dyrektywy Unii Europejskiej „ECN+”.
Przypomnieć w tym miejscu wypada, że franczyzobiorca jest bezsprzecznie niezależnym (samodzielnym i autonomicznym) przedsiębiorcą, który prowadzi działalność zarobkową na własny rachunek, nawet jeżeli podlega zobowiązaniom wynikającym z określonych umów.
Nie jest ani podmiotem zależnym, ani też podmiotem powiązanym w rozumieniu korporacyjnych powiązań kapitałowych lub osobistych (personalnych), o ile takie powiązania nie są przez strony umowy wyraźnie zastrzeżone w jej treści lub nie są ujawnione w rejestrach.
Definicja grupy kapitałowej zawarta w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów posługuje się pojęciem „decydującego wpływu” jednego przedsiębiorcy względem drugiego, który należy rozumieć jako posiadanie większości udziałów (akcji) lub takie powiązania ekonomiczne, prawne i organizacyjne, że przedsiębiorca, na którego wywierany jest decydujący wpływ nie działa samodzielnie, a jedynie wykonuje wolę innego. Dlatego też, z perspektywy logiki prawniczej pojęcia „umowy franczyzy” i „grupy kapitałowej” są zawsze rozłączne.
Uznanie, że egzekwowanie przez dawcę franczyzy umownego obowiązku franczyzobiorcy w zakresie określonego zachowania (np. zapłaty czy przedłożenia dokumentów) jest równoznaczne z przystąpieniem do grupy kapitałowej prowadziłoby do absurdalnego wniosku, że typowa rodzina Kowalskich z kredytem hipotecznym stanowi część grupy kapitałowej banku, który jej udzielił kredytu.
Można powiedzieć, że to typowy absurd, których wiele w polskich przepisach. Jednak sytuacja jest poważniejsza, gdyż dotyka kwestii przestrzegania i racjonalnego stosowania prawa przez organy władzy z jednej strony, a z drugiej problemu dostępu pacjentów do aptek i leków.
Prof. u. dr hab. Piotr Zapadka jest Kierownikiem Katedry Prawa Finansowego i Ekonomii, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Tytuł magistra i doktora nauk prawnych uzyskał na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2012 r. doktor habilitowany nauk prawnych (Uniwersytet Gdański). Od 1998 r. zawodowo związany z rynkiem finansowym, jako prawnik kluczowych instytucji rynku finansowego, a także jako doradca w wiodących warszawskich kancelariach prawniczych. Pracował m.in. dla Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego (w zakresie prawa bankowego, prawa wspólnotowego i postępowania administracyjnego); jako doradca Prezesa Narodowego Banku Polskiego (m.in.: w zakresie prawa bankowego, postępowania administracyjnego oraz szeroko rozumianego prawa administracyjnego i ustrojowego); dla Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. (w zakresie prawa obrotu papierami wartościowymi oraz postępowania administracyjnego); dla firmy konsultingowej z tzw. „Wielkiej Czwórki” (w zakresie prawa finansowego i szeroko rozumianego prawa gospodarczego); a także dla wiodących warszawskich kancelarii prawniczych (w zakresie prawa obrotu papierami wartościowymi oraz prawa rynku usług finansowych). Praktyka adwokacka obejmuje w szczególności reprezentację w postępowaniach karnych, cywilnych, administracyjnych i sądowo-administracyjnych, a także doradztwo w obszarze prawa korporacyjnego, prawa rynku instrumentów finansowych i kontaktu z regulatorami.
