Stare Miasto to najstarszy ośrodek miejski Warszawy, który do dziś jest perełką stolicy. Kolorowe kamienice, wąskie uliczki oraz Zamek Królewski swoją niesamowitą atmosferą przyciągają zarówno turystów, jak i samych Warszawiaków. 2 września 1980 roku Stare Miasto w Warszawie wpisane zostało na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Warszawska Starówka dawniej była miastem Stara Warszawa. Było to miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego w województwie mazowieckim. Założone zostało na skarpie, nad brzegiem rzeczki Kamionki, będącej dopływem Wisły i na wschód od wsi Warszawa. Miasto powstało obok zamku książąt mazowieckich, który kilka lat wcześniej wzniesiono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się najstarsza część Zamku Królewskiego. Początki Starej Warszawy sięgają 1300 roku. Ówczesne miasto otaczał wał ziemny, który w XV wieku zastąpiono murem obronnym. Za założyciela miasta uważa się Bolesława II, księcia mazowieckiego i płockiego.
Miasto zajmowało powierzchnię 10 ha, dwa place targowe, 12 ulic i około 170 domów. Pośrodku znajdował się prostokątny plac, przy którym zamieszkiwało 40 najbogatszych osadników. Każdy z nich zajmował działkę o szerokości 9 metrów i długości 35 metrów, co pozwalało na umieszczenie na małym terenie znacznej ilości przylegających do siebie domów. Początkowo drewniane kamieniczki były wąskie, miały jedno lub dwa piętra, strome schody i dwuspadowe dachy. Murowane kamienice zaczęły pojawiać się po pożarach w latach 1374, 1384 i 1478.
Intensywny rozwój grodu nastąpił w 1413 rok, kiedy to książę Janusz postanowił uczynić Starą Warszawę swoją siedzibą i jednocześnie stolicą księstwa warszawskiego. Miasto zyskało wówczas podwójną linię murów, baszty oraz fosę. Do wewnątrz miasta prowadziły dwie bramy, Krakowska oraz Nowomiejska.
W 1596 roku Warszawa, mocą unii lubelskiej, została ustanowiona miejscem obrad sejmów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a od 1573 odbywały się tam wolne elekcje. W 1596 rok do Warszawy przeniesiono dwór królewski oraz urzędy centralne, a w 1611 roku Zygmunt III Waza na stałe zamieszkał na Zamku Królewskim. Miasto zyskało zbiorniki pitnej wody oraz połączony z nimi drewniany system wodociągowy. Budowano coraz bardziej okazałe kamienice.
Na przestrzeni wieków architektura Starego Miasta zmieniała się wraz ze zmieniającymi się stylami w sztuce. Początkowo kamienice były budowane w stylu gotyckim, następnie w renesansowym, a na początku XVII wieku zyskały barwne tynki i barokowe zdobienia.
Po roku 1795 Stare Miasto podupadło. Zamieszkiwała je głównie biedota oraz drobni rzemieślnicy. Dzielnica stała się także siedzibą prostytucji. W XIX wieku rozebrano mury obronne oraz bramy wjazdowe. Barbakan przebudowano tak, by stał się częścią budynków mieszkalnych. Wszystko chyliło się ku upadkowi.
Zmiany nadeszły dopiero w 1906 roku. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przyszłości zainteresowało się upadającym Starym Miastem. Podjęto działania mające na celu odbudowę zdewastowanych, staromiejskich budynków. Zlikwidowano targowisko na Rynku i ułożono na nowo bruk. Fasady kamienic pokryte zostały polichromią. Do 1938 roku zakończona została rekonstrukcja murów i Barbakanu.
Świetność odnowionego Starego Miasta nie trwała jednak długo. W 1944 roku, podczas powstania warszawskiego, zabudowania Starówki zostały zniszczone w 90%. Z 260 znajdujących się tam domów, przetrwało sześć.
Pierwsze decyzje o odbudowie Warszawy podjęte zostały 5 listopada 1944 roku na pierwszym zjeździe Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej Polskiej w Lublinie. Tuż po wyzwoleniu Biuro Planowania przy Rządzie Tymczasowym skierowało do stolicy grupę „Warszawa”. Grupa, którą kierował Józef Sigalin, miała oszacować straty i wezwać architektów do odbudowy miasta. 14 lutego 1945 powstało Biuro Odbudowy Stolicy, którym kierował Roman Piotrowski. Odbudową Starego Miasta zajął się Wydział Architektury Biura Odbudowy Stolicy. Prace rozpoczęły się w marcu 1945 roku. Przez pierwsze dwa lata prowadzono głównie prace odgruzowujące i zabezpieczające. 1 września 1947 roku rozpoczęto oficjalna odbudowę Starego Miasta. Początkowo zabezpieczono i oczyszczono partery kamienic przy Rynku, kamienice Wąskiego Dunaju, zachowane fragmenty katedry. Oczyszczony został dojazd na Rynek. Ocalałe elementy Kolumny Zygmunta oraz innych kamiennych i drewnianych rzeźb umieszczono w Muzeum Narodowym. W oczyszczanie Starego Miasta licznie zaangażowali się także mieszkańcy Warszawy pracując w czynie społecznym.
W 1949 roku ukończono kamienicę przeznaczoną na Muzeum Warszawy oraz ustawiono na miejscu Kolumnę Zygmunta. Pierwszy etap odbudowy zakończył się 22 lipca 1953 roku. Mimo wprowadzania współczesnych udogodnień, starano się wiernie odbudować budynki Starego Miasta. Do 1955 roku udało się przywrócić XV-wieczny wygląd katedry. 2 lipca 1949 Sejm Ustawodawczy podjął uchwałę o odbudowie Zamku Królewskiego, jednak nie została ona wówczas zrealizowana. W drugim etapie odbudowy, od 1947 roku, odbudowano Bramę Grodzką. Na początku lat 60-tych odbudowano przyziemie Wieży Grodzkiej, salę o 2 słupach, zabudowania na Dziedzińcu Kuchennym, podziemia obecnego Pałacu Ślubów oraz Bibliotekę Królewską. Kolejną decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego podjęto w 1971 roku. Kolejne wnętrza udostępniono zwiedzającym dopiero w 1981 roku.
2 września 1980 roku Stare Miasto w Warszawie wpisane zostało na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Stare Miasto jest jedynym na świecie obszarem planowanej i dokończonej odbudowy terenu zabytkowej zabudowy miejskiej na taką skalę. Precedens ten przyczynił się do wpisania go na Listę UNESCO. Jak napisano w uzasadnieniu:
,,Ponad 85% zabytkowego centrum Warszawy zostało zniszczone przez nazistowskie oddziały okupacyjne. Po wojnie mieszkańcy Warszawy podjęli dzieło odbudowy, które doprowadziło do odtworzenia kościołów, pałaców i domów będących symbolem polskiej kultury i narodowej tożsamości. Jest to wyjątkowy przykład całkowitej rekonstrukcji zespołu historycznego.”
Agencja Informacyjna, Kultura /now/ 31.08.2020, akt. 29.08.22