Powstanie Styczniowe – walka o Ojczyznę
Największe w XIX wieku polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, zwane Powstaniem Styczniowym, rozpoczęło się 22 stycznia 1863 roku od ogłoszenia Manifestu, wydanego przez Centralny Komitet Narodowy, powołanego z kolei przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Podczas powstania, które trwało do jesieni 1864 roku, odbyło się aż 1 200 bitew i starć. Wzięło w nich udział ponad 200.000 powstańców z różnych warstw społeczeństwa.
Powstanie Styczniowe (1863-1864) było najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym narodu polskiego w okresie porozbiorowym. Choć przewrót był od początku skazany na niepowodzenie, to jednak Komitet Centralny Narodowy jako Tymczasowy Rząd Narodowy wydał „Manifest”, który ogłaszał wojnę przeciw Imperium Rosyjskiemu.
Tekst „Manifestu” napisała poetka Maria Ilnicka.
Wydany został 17 stycznia 1863 roku.
„Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi, do broni, bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty. A teraz odzywamy się do Ciebie, Narodzie Moskiewski: tradycyjnym hasłem naszym jest wolność i braterstwo Ludów, dlatego też przebaczamy Ci nawet mord naszej Ojczyzny, nawet krew Pragi i Oszmiany, gwałty ulic Warszawy i tortury lochów Cytadeli.(…) biada Ci, bo w obliczu Boga i świata całego przeklniemy Cię na hańbę wiecznego poddaństwa i mękę wiecznej niewoli, i wyzwiemy na straszny bój zagłady, bój ostatni europejskiej cywilizacji z dzikim barbarzyństwem Azji.” – Brzmi fragment „Manifestu”.
Sprzeciw wobec pogardliwej i przymusowej rusyfikacji narastał wśród mieszkańców Królestwa Kongresowego bardzo długo.
Rozpoczął go w 1815 roku wielki książę Konstanty Pawłowicz Romanow. Jego lekceważący stosunek do porządku konstytucyjnego państwa przyczynił się do wybuchu Powstania Listopadowego (1830–1831). 22 listopada 1831 roku car Mikołaj I zarządził likwidację wszystkich instytucji powołanych przez Radę Najwyższą Narodową. Królestwo Polskie stało się kolonią rosyjską.
W 1862 roku powstał Centralny Komitet Narodowy (CKN).
Zapowiedział on reformy społeczne oraz powołał policję. Rozpoczęto też zbiórkę podatków. Pieniądze zostały przeznaczone na zakup broni. Działaniami powstańczymi kierowali dyktatorzy powoływani przez Rząd Narodowy wyłoniony z Centralnego Komitetu Narodowego. Byli to kolejno: Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz i Romuald Traugutt.
Powstanie styczniowe wybuchło w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku.
Powstańcy, mimo niewystarczającego uzbrojenia i braków kadrowych, atakowali rosyjskie placówki praktycznie na terenie całego Królestwa Polskiego. Walki zaczęły powoli dogasać dopiero w kwietniu 1864 roku. Jesienią zakończyły się bezpowrotnie.
W tym samym czasie rosyjskie komisje śledcze poszukiwały przywódców powstania.
W nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 roku doszło do aresztowania pięciu członków powstańczych władz: Romualda Traugutta, Romana Żulińskiego, Józefa Toczyskiego, Rafała Krajewskiego i Jana Jeziorańskiego. Zostali straceni 5 sierpnia 1864 roku na stokach warszawskiej Cytadeli. W rejonie istniejącego obecnie Parku imienia Romualda Traugutta.
Powstanie Styczniowe upadło z wielu powodów.
Na pewno wpływ na tę klęskę miała rosyjska przewaga militarna, terror, publiczne egzekucje, rzezie ludności cywilnej, a także brak zainteresowania powstaniem przez dużą część chłopów. Upadek powstania znacznie przyspieszyło bowiem ogłoszenie przez cara uwłaszczenia chłopów, co spowodowało wycofanie ich poparcia dla powstania.
Według szacunkowych danych, w powstaniu zginęło prawie 30.000 walczących, a ponad 7.000 dostało się do niewoli.
Za sam udział w Powstaniu Styczniowym stracono blisko 670 osób, a ponad 38.000 zesłano na Syberię.
Po Powstaniu Styczniowym Królestwo Polskie zostało zamienione w nazewnictwie rosyjskich urzędników na Kraj Nadwiślański. Zaczęto też niszczyć wszystko to, co polskie. Narody polski i litewski pogrążyły się w żałobie narodowej. W 1867 roku doszło do zniesienia autonomii Królestwa Polskiego. Językiem urzędowym i wykładowym w szkołach stał się język rosyjski.
Powstanie Styczniowe nie przyniosło pokładanych w nim nadziei. Jednak ułożyło się w serię zrywów patriotycznych dowodzących siły i świadomości narodowej Polaków.
Tego zaś nie da się przeliczyć na pieniądze. Skutki ekonomiczne dla ówczesnych Polskich przedsiębiorców były z pewnością negatywne. Doszło jednak do uwłaszczenia chłopów, więc choć nie było to celem Powstania Styczniowego była to z pewnością bardzo znaczą zmiana ekonomiczna.
Do elit Powstania Styczniowego zaliczyć można jego dyktatorów. Byli nimi kolejno: Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz oraz Romuald Traugutt.
Ludwik Mierosławski (1814 -1878) był polskim generałem, pisarzem, poetą oraz działaczem politycznym i niepodległościowym.
Mając 16 lat wziął udział w Powstaniu Listopadowym. Po klęsce powstania wyemigrował do Francji, gdzie kontynuował działalność niepodległościową. Został członkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W 1861 roku Ludwik Mierosławski został dyrektorem i wykładowcą Polskiej Szkoły Wojskowej w Genui. W 1863 roku powrócił do Polski i został dyktatorem Powstania Styczniowego. Po przegranych bitwach postanowił złożyć dyktaturę i wrócić do Francji, gdzie zmarł w zapomnieniu.
Marian Langiewicz (1827 – 1887) był wielkim patriotą i wyznawcą idei wolności społecznej.
W Cuneo wykładał w Polskiej Szkole Wojskowej. Tam został zagorzałym przeciwnikiem Ludwika Mierosławskiego. Działał w niepodległościowych organizacjach we Włoszech. Od 1862 roku Marian Langiewicz przygotowywał w ramach Komitetu Centralnego Powstanie Styczniowe. W marcu 1863 roku został powołany na kolejnego po Ludwiku Mierosławskim dyktatora Powstania Styczniowego. 19 marca 1863 roku został aresztowany przez Austriaków i więziony przez dwa lata. Gdy został uwolniony Marian Langiewicz wyemigrował do Anglii, potem do Szwajcarii. Pod koniec życia przebywał w Turcji, gdzie zmarł.
Romuald Traugutt, pseudonim Michał Czarnecki (1826 – 1864) to polski generał, naczelnik wojenny powiatu kobryńskiego.
W 1849 roku jako oficer armii rosyjskiej dowodzonej przez generała Iwana Paskiewicza wspomagał Austrię w tłumieniu powstania węgierskiego podczas Wiosny Ludów. Brał też udział w wojnie krymskiej. 17 października 1863 roku został trzecim w kolejności dyktatorem Powstania Styczniowego. Romuald Traugutt został aresztowany przez rosyjską policję. Najpierw więziono go na warszawskim Pawiaku. 5 sierpnia 1864 roku został powieszony wraz z: Rafałem Krajewskim, Józefem Toczyńskim, Romanem Żulińskim i Janem Jeziorańskim, podczas publicznej egzekucji na Cytadeli warszawskiej.
Agencja Informacyjna, Gospodarka /SYL/ 26.01.2021
Ilustracja: obraz Artura Grottgera – pinakoteka, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1822760