Ochrona dziedzictwa kulturowego, by mogło cieszyć i rozwijać wrażliwość przyszłych pokoleń, to proces długotrwały i bardzo pracochłonny. Ponad pół wieku temu misja ta została powierzona Ośrodkowi Dokumentacji Zabytków,a obecnie Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa (NID). Zajmuje się opieką nad zabytkami i ochroną dziedzictwa niematerialnego. W 2022 roku Instytut obchodzi jubileusz 60-lecia swojej misji. Będzie on celebrowany w Warszawie i 15 miastach, w których mieszczą się odziały terenowe.
Gromadzenie i udostępnianie dokumentacji, będącej podstawą wpisania zabytków do rejestru oraz Krajowej Ewidencji Zabytków, opracowywanie standardów konserwatorskich i dbanie o dziedzictwo kulturowe, zarówno materialne, jak i niematerialne – to główne z ważnych zadań, powierzonych Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa. Jednostka uczestniczy w przygotowaniu wniosków o wpisanie polskich zabytków na Listę dziedzictwa światowego UNESCO, a także opiniuje wnioski dla obiektów ubiegających się o miano Pomnika Historii, które są szczególnie bliskie sercom Polaków, a także najchętniej odwiedzane przez turystów. Narodowy Instytut Dziedzictwa uczestniczył w przygotowaniu Rekomendacji Warszawskiej w sprawie odbudowy i rekonstrukcji dziedzictwa kulturowego, przyjętej w 2017 r. na międzynarodowej konferencji UNESCO w Warszawie.
Narodowy Instytut Dziedzictwa, powstały w 1962 roku, jako Ośrodek Dokumentacji Zabytków, znajduje się pod zwierzchnictwem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ma za sobą długą i ciekawą historię.
„Jednostka w 2002 roku została połączona z Ośrodkiem Ochrony Zabytkowego Krajobrazu.” – Przypomina dr hab. Katarzyna Zalasińska – dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa. – „Wówczas nazwę zmieniono na Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. Kolejnym krokiem było przyłączenie do KOBiDZ Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. Skupione instytucje z dniem 1 stycznia 2011 roku zyskały obecną nazwę Narodowy Instytut Dziedzictwa.” – Wyjaśnia dr hab. Katarzyna Zalasińska – dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Choć zmian na kartach historycznych było wiele, a zakres jego działalności stale się poszerzał – w centrum uwagi zawsze znajdowało się dokumentowanie i badanie dziedzictwa kulturowego.
Praca Narodowego Instytutu Dziedzictwa to wyzwanie, które obejmuje badanie i dokumentowanie zabytków, współpracę ze służbami konserwatorskimi, wytyczanie standardów konserwacji zabytków czy szerzenie w świadomości społecznej wartości dziedzictwa kulturowego. W latach 70. XX wieku, w Ośrodku Dokumentacji Zabytków zaczęto wydawać czasopismo „Spotkania z zabytkami”. Zajmowało się ono popularyzowaniem, z wielkim powodzeniem, dziedzictwa kulturowego, które od lat jest dostępne w sieci.
Obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa coraz częściej wykorzystuje, w swojej działalności, nowości technologiczne i coraz odważniej narzędzia, pozwalające na poznawanie miejsc historycznych, dzięki Internetu. Przykładem może być chociażby strona www.zabytek.pl, umożliwiająca poznanie historii zabytków i np. skorzystanie z już wytyczonych szlaków tematycznych. Jubileusz to doskonały pretekst by podzielić się dokonaniami, a także przedstawić działalność Narodowego Instytutu Dziedzictwa i zachęcić do skorzystania z proponowanych narzędzi.
Jak zauważyła dr hab. Katarzyna Zalasińska:
„60 lat istnienia Narodowego Instytutu Dziedzictwa to wyjątkowa okazja do zaproszenia szerszego grona osób do zapoznania się z Instytutu. Podczas całego 2022 roku będą się odbywać spotkania, debaty, webinary oraz wystawy, jak i prezentacje narzędzi, które umożliwiają czerpanie z zasobów Narodowego Instytutu Dziedzictwa za pomocą Internetu.”
Działalność Narodowego Instytutu Dziedzictwa to również dbanie o dziedzictwo niematerialne czyli tradycje, zwyczaje i przekazy, od wieków kultywowane na terenie Polski. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przy zaangażowaniu Instytutu prowadzi Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, na którą wpisanych jest obecnie 57 obrzędów i tradycji.
Elżbieta Ofat, Zastępca Dyrektora NID dodaje, że:
„Polacy są narodem związanym z tradycją,a w wielu regionach Polski wciąż jest ona silnie kultywowana. Co więcej – sami dbamy o to, by pamięć i wiedza o zwyczajach była przekazywane z pokolenia na pokolenie. Narodowy Instytut Dziedzictwa prowadząc działania edukacyjne promuje wartości płynące z dziedzictwa materialnego i niematerialnego. To ważne, by ocalić od zapomnienia ciekawe, wartościowe, a przede wszystkim piękne tradycje takie jak: konstruowanie szopek krakowskich, pisanie pisanek, robienie palm wielkanocnych, robienie wycinanek czy też polskie tańce ludowe, będące pomostem pomiędzy przeszłością a teraźniejszością.
W 2011 roku Narodowy Instytut Dziedzictwa powołał zespół ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego, który zajmuje się wdrażaniem w życie postanowień Konwencji UNESCO z 2003 roku, w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ratyfikowanej przez Polskę właśnie w 2011 roku. W skład zespołu weszli m.in. regionalni koordynatorzy, pracownicy Oddziałów Terenowych Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Narodowy Instytut Dziedzictwa postanowił świętować okrągłą rocznicę w całej Polsce. W związku z tym zaplanowano specjalną wystawę „Przyszłym pokoleniom. 60 lat misji Narodowego Instytutu Dziedzictwa”, która zostanie zaprezentowana w 15 miastach. Dr hab. Katarzyna Zalasińska powiedziała:
„Mamy nadzieję, że ekspozycja spotka się z zainteresowaniem, a także spełni swój aspekt edukacyjny. Będziemy prezentowali zasoby Narodowego Instytutu Dziedzictwa, zgromadzoną dokumentację, współpracę z organizacjami międzynarodowymi oraz bieżące realizowane zadania.
Wystawie będą towarzyszyły sesje, spotkania oraz konferencje w regionach organizowane przez lokalne oddziały Narodowego Instytutu Dziedzictwa, zaplanowane w okresie od czerwca do września 2022 r. Wśród planowanych aktywności Instytut zapowiedział również specjalną jubileuszową publikację, opisującą 60-lat działalności. Jubileusz zakończy uroczysta Gala, podsumowująca Europejskie Dni Dziedzictwa.
Uroczysta inauguracja 60-lecia Narodowego Instytutu Dziedzictwa odbyła się 22 kwietnia 2022 r. w Łazienkach Królewskich. Jubileusz Narodowego Instytutu Dziedzictwa odbywa się pod Honorowym Patronatem Andrzeja Dudy – Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Pana.
Narodowy Instytut Dziedzictwa jest państwową instytucją kultury. Powstał na mocy zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Podlega on, wraz z 15 oddziałami terenowymi, w całej Polsce, Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wspierając ochronę i opiekę nad zabytkami. Głównym zadaniem instytucji jest ochrona zabytków i krajobrazu kulturowego, dokumentuje materialny i niematerialny dorobek poprzednich pokoleń, z myślą o przyszłości.
Misją Narodowego Instytutu Dziedzictwa jest dbanie o zrównoważoną ochronę materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz poprzez wyznaczanie i nadzorowanie standardów ochrony oraz konserwacji zabytków, a także prowadzenie działań edukacyjnych, mających na celu upowszechnianie wiedzy i znaczenia dziedzictwa narodowego.
Do zadań Narodowego Instytutu Dziedzictwa należą: ochrona zabytków i krajobrazu kulturalnego, dokumentacja materialnego i niematerialnego dorobku poprzednich pokoleń, edukacja na temat znaczenia dziedzictwa narodowego dla przyszłych pokoleń. Do zadań Narodowego Instytutu Dziedzictwa należy również tworzenie standardów konserwatorskich, przygotowywanie opinii i ekspertyz dla służb konserwatorskich, a także działalność wydawnicza i kulturowa.