Digitalizacja archiwum cmentarza żydowskiego w Łodzi
Wkrótce 65 000 kart ewidencyjnych cmentarza żydowskiego w Łodzi zostanie poddane digitalizacji. To cenne źródło informacji o największym kirkucie, czyli cmentarzu żydowskim, w Polsce i drugim co do wielkości w Europie. Tuż po cmentarzu berlińskim. W akcji porządkowania, czyszczenia i rozklejania kart ewidencyjnych wzięło udział około dwudziestu wolontariuszy – członków i przyjaciół Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi.
Pierwszy cmentarz żydowski w Łodzi został założony w 1811 roku przy ulicy Wesołej. W latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku na jego terenie zbudowano osiedle mieszkaniowe i poprowadzono ulicę. Kirkut przy ulicy Brackiej założono później w 1892 roku na działce podarowanej gminie żydowskiej przez łódzkiego przedsiębiorcę pochodzenia żydowskiego – Izraela Poznańskiego, ישראל פאזנאנסקי. Obecnie łódzki cmentarz żydowski zajmuje obszar 39,6 hektara, a pochowanych jest na nim około 160 000 zmarłych.
Na cmentarzu spoczywa wiele osób zasłużonych dla rozwoju i dziejów Łodzi. Ich mogiły to często prawdziwe dzieła sztuki kamieniarskiej i kowalskiej.
W 2015 roku nekropolia została uznana za Pomnik Historii. Trwają obecnie przygotowania do wpisania łódzkiego cmentarza na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wśród szczególnych zabytków odnaleźć można nagrobki Seweryna Sterlinga czy rodziców Juliana Tuwima i Artura Rubinsteina, a także monumentalne mauzoleum Izraela Poznańskiego.
Na cmentarzu żydowskim w Łodzi pochowane są także ofiary Holocaustu – zagłady około 6 000 000 europejskich Żydów dokonanej w czasie II wojny światowej przez III Rzeszę Niemiecką i wspierane częściowo przez uzależnione od niej państwa sojusznicze.
Dzięki życzliwości i wsparciu finansowemu niemieckiego przedsiębiorcy i filantropa żydowskiego pochodzenia – Josefa Buchmanna z Frankfurtu nad Menem, utworzono bazę danych osób pochowanych na cmentarzu żydowskim w Łodzi. Udało się w niej zgromadzić dotychczas informacje dotyczące około 90 000 osób, a baza jest stale poszerzana i uaktualniana.
W marcu 2021 roku Gmina Żydowska w Łodzi oraz Fundacja Dziedzictwa Kulturowego podpisały umowę z Archiwum Państwowym w Łodzi. W wyniku tego porozumienia digitalizacji ulegnie 65 000 kart pochówkowych cmentarza żydowskiego w Łodzi, pochodzących z czasu od końca dziewiętnastego wieku do lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku. Zbiór stanowi własność Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi.
„Być może wyglądają niepozornie, ale to jeden z najważniejszych zabytków łódzkiej społeczności żydowskiej. Od dawna chcieliśmy udostępnić dane z tego zespołu. Od dawna szukaliśmy instytucji, która mogłaby nam w tym pomóc. Dlatego zgłosiliśmy się do Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, która od razu wskazała Archiwa Państwowe w Łodzi, jako właściwe i godne miejsce dla tak cennych dokumentów. Mam nadzieję, że dzięki temu potomkom łódzkich Żydów uda się odnaleźć informacje o swoich bliskich.” – Powiedział Józef Weininger – przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi.
Sygnatariuszami umowy byli Józef Weininger, Michał Laszczkowski – prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego oraz Piotr Zawilski – dyrektor Archiwum Państwowego w Łodzi.
„Podpisanie umowy odbyło się bez komplikacji. Wręcz przeciwnie, poszło bardzo dobrze. Dyrektor Archiwum w Łodzi pan Piotr Zawilski jest bardzo pomocny.” Wyjawił Agencji Informacyjnej Dawid Szychowski – Rabin Łodzi.
Cyfrowe karty ewidencyjne cmentarza żydowskiego w Łodzi ułatwią poznanie miejsca i daty pochowania, daty śmierci oraz ostatnie miejsca zamieszkania osób.
Rabin łódzkiej Gminy Żydowskiej – Dawid Szychowski wyliczył Agencji informacyjnej największe plusy digitalizacji zasobów kart pochówkowych cmentarza.
„Z pewnością pozytywem digitalizacji kart jest zabezpieczenie danych. Cyfryzacja kart ewidencyjnych daje też możliwość upublicznienia. Dzięki temu będzie można sprawdzić dane przez internet. Informacje dołączą do innych baz danych o Żydach, żyjących w diasporze. Każda informacja pomaga odkryć kolejną. Czasami jest to brakujący element do połączenia historii.” Wyjaśnił rabin Dawid Szychowski.
Józef Weininger – przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi podkreślił:
„To było duże wyzwanie i bardzo potrzebna praca. Każdą z kilkudziesięciu tysięcy kart ewidencyjnych trzeba było przejrzeć i całość ułożyć alfabetycznie. Dzięki temu, że poddamy je procesowi digitalizacji i indeksacji, wyszukiwanie informacji o poszczególnych grobach będzie znacznie łatwiejsze. (…) Jest to o tyle istotne, że od dawna bezskutecznie próbujemy odzyskać mapy cmentarza znajdujące się w posiadaniu jego byłego pracownika i prawdopodobnie fundacji Monumentum Iudaicum Lodzense. W tej sytuacji karty są naszym głównym źródłem wiedzy.”
Podczas akcji, która zakończyła się pod koniec listopada 2020 roku, skrupulatnie przeliczono 65 158 historycznych kart.
Każdą z nich oczyszczono, niektóre delikatnie rozklejano. 65 000 kart ewidencyjnych cmentarza żydowskiego zostało już poddanych zabiegowi fumigacji, czyli zwalczeniu szkodników za pomocą substancji chemicznych. Zabieg został wykonany przez Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego. Następnie karty przekazano w depozyt do Archiwum Państwowego w Łodzi, gdzie zostaną zeskanowane i zindeksowane.
Rabin Dawid Szychowski wyjaśnił Agencji Informacyjnej:
„Cały koszt digitalizacji kart ewidencyjnych cmentarza żydowskiego w Łodzi, z tego co wiem, ponosi Archiwum Państwowe w Łodzi. Ale rolę swata w całej akcji pełnił Michał Laszczkowski – Prezes Fundacji Dziedzictwa Narodowego. Praca nad kartami na pewno będzie trwała jeszcze kilka miesięcy. Karty przeszły konserwację i będą teraz skanowane, a to zajmie trochę czasu…” Dzięki tej mozolnej pracy powstanie wirtualna baza danych, która znacznie przyspieszy wyszukanie informacji, które do tej pory wykonywane było ręcznie.
Efekt będzie można zobaczyć na portalu https://szukajwarchiwach.pl/ oraz na stronach Gminy Żydowskiej w Łodzi oraz Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. „Dzięki temu już niedługo, po zindeksowaniu, kopie cyfrowe zaczną być udostępniane zainteresowanym na całym świecie. To piękna inauguracja naszego dużego projektu Koalicji Opiekunów Cmentarzy Żydowskich w Polsce – sieci społecznych opiekunów żydowskich w naszym kraju.” Podsumował akcję Prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego – Michał Laszczkowski.
Agencja Informacyjna, Kultura /SYL/ 23.03.2021
Fot. Mauzoleum Izraela Poznańskiego – Autorstwa Tomasz Jurek – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=82710025