W 2023 roku w Polsce obchodzony będzie Rok Mikołaja Kopernika (1473-1543) – wybitnego polskiego astronoma, matematyka, prawnika, lekarza i ekonomisty, twórcy teorii heliocentrycznej i autora poświęconego jej dzieła „O obrotach sfer niebieskich”. Datę powiązano z rocznicą pięćset pięćdziesiątych urodzin i czterysta osiemdziesiątą rocznicą śmierci Mikołaja Kopernika.
Znane i uznawane są osiągnięcia Mikołaja Kopernika jako wybitnego astronoma, który zgodnie ze słowami aktora, reżysera i pisarza – Jana Nepomucena Kamińskiego (1777–1855) „wstrzymał Słońce i poruszył Ziemię”. W swoim dziele „O obrotach ciał niebieskich” Mikołaj Kopernik dał podstawy do obowiązującego do dzisiaj heliocentrycznego układu Wszechświata. Mikołaj Kopernik jest w Polsce jednym z najpopularniejszych patronów szkół. Imię Mikołaja Kopernika nadawano też sondom kosmicznym i obiektom na ciałach niebieskich oraz różnym instytucjom. Noszą je m. in.: duży krater na Księżycu (107 kilometrów średnicy), duży krater na Marsie (292 kilometrów średnicy), planetoida nr 1322 (orbita 1.86 – 2.99 jednostki astronomicznej – j.a., okres obiegu 3.77 lat), OAO-3 Copernicus (1972-065A) – amerykański satelita do obserwacji w promieniach nadfioletowych i rentgenowskich, Kopernik 500 (Interkosmos 9; 1973-022A) – satelita radziecko-polski do badania promieniowania Słońca i jonosfery, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk (CAMK). W Toruniu znajduje się też Dom Kopernika będący muzeum poświęconym astronomowi. Natomiast w Warszawie działa największe centrum nauki w Polsce – Centrum Nauki Kopernik, którego misją jest inspirowanie do obserwacji, doświadczania, zadawania pytań i poszukiwania odpowiedzi. Dodatkowo w co najmniej kilkunastu polskich miejscowościach istnieją ulice imienia Mikołaja Kopernika, a w co najmniej kilkunastu – osiedla imienia Mikołaja Kopernika.
„Pierwszą i najważniejszą ze wszystkich jest sfera gwiazd stałych, obejmująca samą siebie oraz cały świat (…). Z kolei idzie pierwsza z planet, Saturn, który obiegu swego dopełnia w ciągu trzydziestu lat. Za nim Jowisz, dokonujący obiegu w dwunastu latach. Następnie Mars, który odbywa obieg w ciągu dwu lat. Czwarte miejsce w tym szeregu zajmuje sfera o rocznym obiegu, w której, jak powiedzieliśmy, mieści się Ziemia ze sferą Księżyca jakby małym epicyklem. Na piątym miejscu Wenus powraca do pierwotnego położenia co dziewięć miesięcy. Szóste wreszcie miejsce zajmuje Merkury, odbywający obieg w ciągu osiemdziesięciu dni. A w środku wszystkich ma swą siedzibę Słońce. Czyż bowiem w tej najpiękniejszej świątyni moglibyśmy umieścić ten znicz w innym albo lepszym miejscu niż w tym, z którego on może wszystko równocześnie oświetlać?” – Pisał Mikołaj Kopernik w swym dziele „De Revolutionibus”, czyli „O obrotach sfer niebieskich” Księga I. Rozdział X. Mikołaj Kopernik niewątpliwie zrewolucjonizował astronomię, a na jego odkryciu badania opierali między innymi astronomowie: Galileusz, Johannes Kepler, Isaac Newton. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że Mikołaj Kopernik przez ponad czterdzieści lat uprawiał również praktykę lekarską, będąc wówczas jedynym lekarzem na Warmii.
W 2023 roku przypada rocznica pięćset pięćdziesiątych urodzin i czterysta osiemdziesiąta rocznica śmierci Mikołaja Kopernika. Dlatego rok 2023 ogłoszony zostanie Rokiem Mikołaja Kopernika. We Fromborku, gdzie Mikołaj Kopernik został, zapowiada się już rozmaite koncerty, widowiska, filmy dokumentalne i inne interesujące formaty, które przybliżą postać Mikołaja Kopernika.
Właśnie we Fromborku podpisano list intencyjny dotyczący współpracy Telewizji Polskiej i Archidiecezji Warmińskiej w przygotowaniach do Roku Mikołaja Kopernika. „Nie ma lepszego miejsca, które ma taki pierwiastek duchowy i taki genius loci jak właśnie to miejsce, gdzie się znajdujemy – kilkadziesiąt metrów od grobu Mikołaja Kopernika. I nie ma genialniejszego umysłu niż Mikołaj Kopernik.” – Powiedział Jacek Kurski – Prezes Telewizji Polskiej, który podziękował Józefowi Górzyńskiemu arcybiskupowi warmińskiemu za zainicjowanie tej współpracy. „Misją telewizji publicznej jest być tam, gdzie dzieją się rzeczy ważne: 550. rocznica urodzin Mikołaja Kopernika, 480. rocznica śmierci wybitnego astronoma, które przypadają za dwa lata, są właśnie taką okazją.” – Podkreślił Jacek Kurski – Prezes Telewizji Polskiej. „Jest naszą rolą i naszym zadaniem tak opowiedzieć tę historię, rocznicę; tak opowiedzieć życie Mikołaja Kopernika, by było ono jak najatrakcyjniejsze dla młodych ludzi i wszystkich zainteresowanych.” – Dodał Prezes Jacek Kurski – Prezes Telewizji Polskiej.
Arcybiskup Józef Górzyński – metropolita warmiński zaznaczył, że Mikołaj Kopernik „(…) był Warmiakiem – do czego my jesteśmy głęboko przekonani i tego będziemy bronić – to jest to jednak postać, która łączy wszystkich Polaków. I można powiedzieć, że jest reprezentatywny dla pewnej kultury ogólnoświatowej: przede wszystkim naukowej, ale nie tylko. Chcemy pokazać, jak wiele działań podejmował.”
Józef Górzyński – arcybiskup warmiński – podpisał również list intencyjny z Fundacją Nicolaus Copernicus w zakresie współpracy w 2023 roku. W gronie instytucji zaangażowanych w promocję roku Mikołaja Kopernika znalazła się także Filharmonia Warmińsko-Mazurska w Olsztynie.
Poprzedni Rok Kopernika obchodzony był pół wieku temu, w 1973 roku, w pięćsetną rocznicę urodzin astronoma. Wówczas w Toruniu, mieście narodzin Mikołaja Kopernika, powstało wiele miejsc upamiętniających to wydarzenie. Zbudowano miasteczko uniwersyteckie na Bielanach z charakterystyczną „planetarną” ścianą na budynku Auli Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Stanął też pomnik De revolutionibus. Na Placu Rapackiego pokazała się instalacja – Helios. Natomiast w Dolinie Marzeń ustawiono zegar słoneczny. Powstały wówczas też dwa hotele: Kosmos i Helios, które obecnie już nie istnieją.
O Mikołaju Koperniku na przestrzeni lat powstało kilka filmów. W 1972 roku, z okazji pięćsetnych urodzin astronoma, nakręcono film fabularny „Kopernik”, w reżyserii Czesława i Ewy Petelskich, a w 1973 roku – serial „Kopernik”.
https://www.youtube.com/watch?v=D_upFH-3qGI
W 2009 roku postał film, w reżyserii Zdzisława Kudły i Andrzeja Orzechowskiego, „Gwiazda Kopernika”. Produkcja w przystępnej formie prezentuje młodym widzom postać Mikołaja Kopernika.
„Tajemnice De Revolutionibus” to film dokumentalny Telewizji Polskiej z 2017 roku, odsłaniający kulisy powstania najważniejszego dzieła stworzonego przez Mikołaja Kopernika „O obrotach ciała niebieskich”, które co prawda powstawało przez kilkadziesiąt lat we Fromborku ale sam autor nie był przekonany co do jego publikacji.
W 2019 roku powstał pierwszy krótkometrażowy film animowany zrealizowany na zlecenie Muzeum Okręgowego w Toruniu, zatytułowany „Mikołaja Kopernika pierwsze spotkania z niebem”. Film przedstawia historię małego chłopca, którego nieco przypadkowo zafascynowały gwiazdy.
W 2020 roku powstał nowy film o Mikołaju Koperniku – „Tajemnice Astronomii Kopernika”. To film dokumentalny z elementami fabularyzowanymi. Głównym wątkiem narracji jest próba odpowiedzi na pytanie dlaczego astronom obserwował niebo i czego tam szukał. Powstał dzięki Fundacji Nicolaus Copernicus.
Mikołaj Kopernik przyszedł na świat w Toruniu 19 lutego 1473 roku w domu przy ulicy Świętej Anny – obecnie to ulica Mikołaja Kopernika. Był synem kupca krakowskiego, o takim samym imieniu jak słynny astronom – Mikołaj, który w ramach prowadzonego handlu przeniósł się z Krakowa do Torunia. Natomiast matka naukowca, Barbara, pochodziła z rodziny Watzenrode, związanej z Toruniem od dłuższego czasu. Gdy Mikołaj Kopernik miał 10 lat zmarł jego ojciec. Wówczas edukacją i wychowaniem Mikołaj Kopernika zajął się biskup warmiński Łukasz Wantzenrode, który był bratem jego matki.
Mikołaj Kopernik studiował na Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński) w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych. W 1495 roku ukończył studia w Krakowie, jednak nie otrzymał dyplomu. Pragnął bowiem wyjechać do Bolonii na dalsze studia. W Bolonii Mikołaj Kopernik spędził cztery lata. Gdy wrócił do Polski, na Warmię, został kanonikiem.
W 1501 roku Mikołaj Kopernik wyjechał do Padwy, by kontynuować naukę z zakresu prawa i medycyny. Od 1507 roku Mikołaj Kopernik został skierowany do Lidzbarka Warmińskiego, skąd wyjechał do Fromborka, a następnie do Olsztyna, gdzie pełnił funkcję administratora dóbr. We Fromborku Mikołaj Kopernik opisał większość swoich obserwacji nieba, stworzył teorię heliocentryczną, która zrewolucjonizowała ówczesną astronomię.
Pierwsze wydanie dzieła „O obrotach sfer niebieskich” spotkało się z burzliwymi reakcjami środowiska kościelno-naukowego. Publikację skrytykował niemiecki reformator religijny – Martin Luter. Kościół Katolicki po soborze trydenckim uznał w niej zagrożenie dla biblijnej wizji świata i Ziemi jako jego centrum. Od roku 1616 do 1822 dzieło Mikołaja Kopernika było w kościelnym wykazie ksiąg zakazanych, zwanym też wykazem ksiąg zatrutych.
Mikołaj Kopernik nigdy się nie ożenił. W czasach gdy mieszkał we Fromborku był blisko związany ze swoją młodą gospodynią Anną Schilling.
W grudniu 1542 roku Mikołaj Kopernik doznał wylewu krwi do mózgu, w wyniku czego stracił mowę i miał sparaliżowaną prawą część ciała. Zmarł 21 maja 1543 roku we Fromborku. Miejsce grobu Mikołaja Kopernika pozostawało niejasne aż do czasów obecnych. Dopiero w 2008 roku w wyniku badań znalezionych szkieletów w katedrze we Fromborku dokonano identyfikacji szczątków astronoma. Obecnie grób Mikołaja Kopernika można odwiedzać w Katedrze Archidiecezji Warmińskiej we Fromborku, na Wzgórzu Katedralnym, przy ulicy Katedralnej.
W Warszawie przed Polską Akademią Nauk, mieszczącą się w Pałacu Staszica stoi pomnik Mikołaja Kopernika, autorstwa duńskiego rzeźbiarza – Bertela Thorvaldsena, wykonany w 1822 roku. Pomnik został odsłonięty w w 1830 roku poeta i publicysta – Julian Ursyn Niemcewicz. W czasie II wojny światowej Niemcy zasłonili polski napis „Mikołajowi Kopernikowi Rodacy” płytą z napisem niemieckim. 11 lutego 1942 roku Maciej Aleksy Dawidowski (pseudonim Alek, Kopernicki, Glizda, Koziorożec) z Małego Sabotaż „Wawer” w trakcie brawurowej akcji oderwał płytę niemiecką. Ukrył ją w pobliskiej zaspie śniegu. Tablica trafiła do piwnicy Dawidowskiego w Warszawie, skąd w czerwcu 1942 została przewieziona i zakopana w ogrodzie willi należącej do rodziców Jana Rossmana – porucznika Armii Krajowej, przy ul. Sułkowskiego 29 na warszawskim Żoliborzu. W 1948 tablica roku została odkopana i przekazana przez Jana Rossmana do Muzeum Historycznego miasta stołecznego Warszawy.
25 maja 1943 o godzinie 5.00 rano trzej młodzi poeci” Wacław Bojarski, Tadeusz Gajcy i Zdzisław Stroiński , złożyli wieniec z biało-czerwoną szarfą i napisem „Genialnemu Polakowi, Mikołajowi Kopernikowi, w 400-ną rocznicę śmierci – Podziemna Polska”. W wyniku interwencji policjanta i ostrzelania przez patrol niemieckiej żandarmerii, Wacław Bojarski został śmiertelnie ranny, a Zdzisław Stroiński aresztowany. Zniszczony podczas Powstania Warszawskiego pomnik w 1944 roku przeznaczony został na złom. Udało się go jednak ocalić i odrestaurować. Ponowne odsłonięcie wyremontowanego pomnika miało miejsce 22 lipca 1949 roku.
Agencja Informacyjna, Kultura, /SYL/ 06.08.2021