Bitwa Warszawska 1920 roku nazywana jest powszechnie Cudem nad Wisłą. Było to starcie zbrojne toczące się od 13 do 25 sierpnia pomiędzy Rosją Radziecką a Polską. Było to decydujące skrzyżowanie broni w wojnie polsko-bolszewickiej. 13 sierpnia 2020 roku mija setna rocznica Bitwy Warszawskiej.
Starcie rozpoczęte 13 sierpnia 1920 roku w historiografii polskiej utrwaliło się jako Bitwa Warszawska. Popularnym sformułowaniem określającym wydarzenie jest również „Cud nad Wisłą”. Nazwy tej jako pierwszy użył Stanisław Stroński, który 14 sierpnia 1920 roku przypomniał podobne położenie Francji w czasie I wojny światowej we wrześniu 1914 roku. Francja odparła wówczas wojska niemieckie z przedpola Paryża a wydarzenie to nazwano cudem nad Marną.
Na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku sytuacja wojsk polskich wyglądała krytycznie. Próba powstrzymania ofensywy wojsk bolszewickich na linii Bugu zakończyła się niepowodzeniem i na początku sierpnia oddano twierdzę Brześć. Armia Czerwona zyskała otwartą drogę na ważny strategicznie cel, czyli Warszawę, która była politycznym, gospodarczym i finansowym centrum odradzającej się Polski. Wojska polskie wydawały się bliskie rozpadu i przewidywano ich klęskę.
6 sierpnia 1920 roku Naczelny Wódz Józef Piłsudski wydał rozkaz wycofania się ku Wiśle. Manewr ten miał umożliwić przegrupowanie sił, przygotowanie kontrataku i zorganizowanie obrony Warszawy przed nacierającą Armia Czerwoną. Generał Józef Haller formował Armię Ochotniczą jako jej Generalny Inspektor. Wojskowym Gubernatorem Warszawy został generał Franciszek Latinik. Jego zadaniem, jako dowódcy wojskowego i zwierzchnika administracji, było przygotowanie miasta na natarcie bolszewickie.
13 sierpnia 1920 roku, dowodzona przez Michaiła Tuchaczewskiego Armia Czerwona, zbliżyła się na wschodnie przedpola Warszawy oraz do pobliskiej Twierdzy Modlin. Napór wojsk bolszewickich był tak silny, że polskie siły zostały zmuszone do ustąpienia w rejonie Radzymina na drugą linię obrony, która usytuowana była pomiędzy Nieporętem a Rembertowem. Faza obronna koncentrowała się na Froncie Północnym, który pozostawał pod dowództwem generała Józefa Hallera. Bitwa toczyła się na ogromnym obszarze, który na północy sięgał Działdowa, a na południu Włodawy nad Bugiem. Po 14 sierpnia 1920 roku 5. Armia dowodzona przez generała Władysława Sikorskiego przystąpiła do działań zaczepnych. W ich wyniku do 20 sierpnia udało się odzyskać szereg pozycji, a także zagrozić odcięciem wojsk bolszewickich.
16 sierpnia 1920 roku Józef Piłsudski dowodząc grupami uderzeniowymi przypuścił kontratak z południa, znad Wieprza. Manewr ten, opracowany przy udziale szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Tadeusza Rozwadowskiego, pozwolił Wojsku Polskiemu oskrzydlić Armię Czerwoną, związując siły bolszewickie na przedpolach Warszawy. Przełamało to pod Kockiem i Cycowem front obronny przeciwnika, całkowicie rozbiło jego lewe skrzydło i umożliwiło wyjście na tyły wojsk atakujących stolicę. Armia Czerwona zmuszona została tym samym do wycofania się na wschód i za Niemen. W wyniku przeprowadzonego kontrataku wojska bolszewickie poniosły ogromne straty w postaci kilkudziesięciu tysięcy zabitych i rannych oraz kilkudziesięciu tysięcy wziętych do niewoli.
Manewr z 16 sierpnia okazał się przełomowym dla polskiej strony, która od zakończenia ofensywy na Kijów pozostawał w odwrocie i zmuszana była przez wojska radzieckie do chaotycznego wycofywania się na zachód.
Przez następne tygodnie polskie siły prowadziły działania pościgowe i odnosiły kolejne zwycięstwa. To przypieczętowało wygraną, zagwarantowało Polsce niepodległość i umożliwiło zawarcie korzystnego dla II Rzeczpospolitej traktatu pokojowego z Rosją Sowiecką i Ukrainą. Zabezpieczyło także granice polskiego państwa aż do 1939 roku.Dodatkowo zwycięstwo strony polskiej przekreśliło radzieckie plany ofensywy na Europę Zachodnią oraz plany rozpętania międzynarodowej rewolucji.
W Bitwie Warszawskiej po stronie Armii Czerwonej uczestniczyło łącznie ok. 104-114 tysięcy żołnierzy, 600 dział oraz 2450 karabinów maszynowych. Wojsko Polskie, które uczestniczyło w Cudzie nad Wisłą, liczyło 113-123 tysiące żołnierzy, a w bitwie wykorzystano 500 dział, ponad 1780 karabinów maszynowych, dwie eskadry samolotów, kilkadziesiąt czołgów i samochodów pancernych oraz kilka pancernych pociągów.
Zdaniem brytyjskiego polityka i dyplomaty Edgara D’Abernon Bitwa Warszawska była jedną z osiemnastu przełomowych bitew w historii świata. Sam Włodzimierz Lenin, przywódca bolszewików, nazwał ją „ogromną porażką” swoich sił.
Film opisujący Bitwę Warszawską dostępny jest pod linkiem:
Agencja Informacyjna, Kultura /now/ 11.08.2020, akt. 12.08.2022
Foto: obraz Jerzego Kossaka „Cud nad Wisłą, Bitwa warszawska”, 1930 rok