24 stycznia 1921 roku w Toruniu urodził się Tony Halik – jeden z najsłynniejszych podróżników wszech czasów. Razem z Elżbietą Dzikowską prowadził w latach 1982-1998 kultowy serial dokumentalny ze wspólnych podróży „Pieprz i wanilia”.
Tony, a tak naprawdę Mieczysław Sędzimir Halik od najmłodszych lat fascynował się dalekim światem i podróżami.
„Każdy urodził się pod jakąś gwiazdą, złą czy dobrą: gwiazdą przeznaczenia… Ja urodziłem się, tak przynajmniej mi się wydaje, pod gwiazdą przygody.” Powiedział kiedyś Tony Halik.
Młody Tony Halik postanowił uciec z domu, by pojechać do Brazylii.
Aby osiągnąć swój cel uciekł z flisakami Wisłą. Jednak kiedy dotarł nad polskie morze został zatrzymany i odesłany przez straż portową do domu.
„Od dzieciństwa dręczyło mnie to samo pragnienie: zobaczyć, co kryje się za ścianą, za górą, za morzem…” – Wyjawił Tony Halik.
W 1944 roku Tony Halik przebywał we Francji.
Tam poślubił Pierrette Andrée Courtin. Tam też współpracował z ruchem oporu, służąc w oddziale Bir Hakeim. Pod koniec II wojny światowej dołączył do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Za czynny udział w II wojnie światowej został odznaczony francuskim Krzyżem Wojennym i Medalem.
W 1948 roku Tony Halik wspólnie z małżonką wyemigrował do Argentyny. Przyjął obywatelstwo argentyńskie, a swoje polskie imiona: Mieczysław Sędzimir, zastąpił imieniem Antonio, zdrabnianym na Tony.
W latach 50. XX wieku Antonio Halik rozpoczął współpracę jako dziennikarz i operator filmowy z amerykańską siecią telewizyjną National Broadcasting Company (NBC).
Największą podróż Tony Halik odbył wraz z żoną Pierrette Andrée Courtin w latach 1957-1961 z Ziemi Ognistej (Argentyna) na Alaskę (Stany Zjednoczone). Przemierzali wówczas jeepem państwa Ameryki Południowej i Północnej. Wrócili z synem Ozaną. Dostali za tę wyprawę podróżniczego Oscara. W trakcie tej podróży aż 18 razy otarli się o śmierć.
Elżbietę Dzikowską – wieloletnią partnerkę w życiu i podróżach, Tony Halik poznał w Meksyku w 1974 roku.
Elżbieta Dzikowska przebywała tam jako dziennikarka miesięcznika „Kontynenty”. W 1976 roku zamieszkali razem w Polsce. Formalnie nigdy nie byli małżeństwem, jednak traktowali siebie jak mąż i żona. Razem spędzili aż 24 lata. Przebyli razem wszystkie kontynenty i stworzyli ponad 300 filmów dokumentalnych.
Tony Halik i Elżbieta Dzikowska zyskali w Polsce olbrzymią popularność dzięki swoim programom realizowanym dla Telewizji Polskiej: „Tam, gdzie pieprz rośnie”, „Tam, gdzie rośnie wanilia” oraz „Pieprz i wanilia”.
„Pieprz i wanilia” szybko stał się hitem Telewizji Polskiej. Elżbieta Dzikowska podsumowała fenomen produkcji:
„Program „Pieprz i wanilia” nagrywaliśmy u siebie w piwnicy, nie w studiu telewizyjnym. Uznaliśmy, że tak będzie bardziej kameralnie, widzowie będą się z nami utożsamiali, poczują się zaproszeni do naszego domu. Choć w porywach oglądało nas podobno 18 milionów widzów, Telewizja Polska nie dokładała się do naszych wyjazdów. Musieliśmy sami sobie radzić i jak najskromniej podróżować, jak najdłużej przebywać w danym miejscu, by jak najwięcej zobaczyć i poznać.”
Tony Halik był również miłośnikiem żeglarstwa i bojerów. Był autorem kilkunastu książek. Napisał między innymi: „180.000 km przygody”, „Z kamerą i strzelbą przez Mato Grosso”, „Moja wielka przygoda”, „Urodzony dla przygody”, „Wielkie przygody małej Patrycji”.
Swoje życie Tony Halik podsumował słowami:
„(…) gdy spoglądam w przeszłość, jak w kalejdoskopie pojawiają się obrazy wspomnień, niecodzienni ludzie, przygody, miejsca, do których dotarłem, niebezpieczne sytuacje i radosne chwile, które przeżyłem, bo miałem ze sobą szczęście.”
Nawet chorując Tony Halik pragnął podróży.
„Kiedy już był bardzo chory, chciał pojechać do Indonezji. Czułam, że po to, żeby tam umrzeć. A ja bym tego nie przeżyła, jego odchodzenia tam, sprowadzania zwłok – nie udźwignęłabym tego.” – Wspomina Elżbieta Dzikowska.
Tony Halik zmarł 23 maja 1998 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie, w grobie rodzinnym obok Jadwigi Zbańskiej, matki Elżbiety Dzikowskiej (kwatera 31D-5-19).
W 2003 roku, w Toruniu, w północnej części Starego Miasta, w kamienicy przy ulicy Franciszkańskiej 9/11, powstało Muzeum Podróżników imienia Tony’ego Halika, jako oddział Muzeum Okręgowego w Toruniu.
Pomysł stworzenia muzeum zapoczątkowała Elżbieta Dzikowska, która w 1999 roku przekazała mieszkańcom Torunia ponad 800 eksponatów kultur pozaeuropejskich. Elżbieta Dzikowska każdego roku wspiera Muzeum cennymi darami w postaci eksponatów etnograficznych, przywożonych z różnych odległych stron świata.
Z okazji setnej rocznicy urodzin podróżnika Muzeum Okręgowe w Toruniu przygotowało specjalną wystawę „Tu byłem”.
Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą ze zbiorów własnych oraz Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Wystawa będzie czynna od 30 stycznia do 4 lipca 2021 roku, w zależności od aktualnych obostrzeń epidemicznych.
Scenarzysta, reżyser i filmoznawca Marcin Borchardt stworzył dokument o podróżniku „Tony Halik” https://vod.tvp.pl/video/tony-halik,tony-halik,51140400#!
Agencja Informacyjna, Kultura /SYL/ 25.01.2021
Fot. by Elżbieta Dzikowska – Archiwum Elżbiety Dzikowskiej, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1160364