Sejm Rzeczpospolitej Polskiej ustanowił Józefa Mackiewicza jednym z patronów roku 2022). Temat ten podjął Klub Publicystyki Kulturalnej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Organizacja zorganizowała spotkanie „Józef Mackiewicz (1902-1985) – Wilnianin, pisarz, emigrant oraz wnioski jakie obecnie można wyciągnąć z jego twórczości”. Wydarzenia odbyło się w środę 7 września 2022 r. w warszawskim Domu Dziennikarza.
Prelegentem spotkania „Józef Mackiewicz (1902-1985) – Wilnianin, pisarz, emigrant oraz wnioski jakie obecnie można wyciągnąć z jego twórczości” był Romuald Mieczkowski – poeta, krytyk i dziennikarz, publicysta, scenarzysta, reżyser, redaktor kulturalnego pisma „Znam Wilii”, wydawanego w Wilnie na Litwie, który przybliżył postać bohatera wydarzenia.
„Dzielę ostatnie lata na dwa państwa i z perspektywy Polski wyraźniej widzę, co dzieje się na Litwie, a będąc w Polsce tęskno mi do Wilna. Stało się to dlatego, że dostałem taką ofertę pracy, w Instytucie Kultury, w którym mogłem kreować pewne projekty wschodnie, a więc spotkania, wystawy, debaty polsko – litewskie.” – Wyjaśnił Romuald Mieczkowski na wstępie spotkania. – „Postać Józefa Mackiewicza jest wielowątkowa, momentami nawet kontrowersyjna. Jego twórczość jest bogata i tym zajmują się badacze literatury i krytycy. Osobiście miałem to szczęście, ze miałem możliwość kontaktów z rodzina Józefa Mackiewicza. Jako redaktor drukowałem teksty na temat twórczości Józefa Mackiewicza, tudzież jego brata, Stanisława „Cata” Mackiewicza, a przez to byłem w bliskich kontaktach z córką Stanisława, panią Aleksandrą Niemczykową. Przez nią poznałem Kazimierza Orłosia, który należał do tej rodziny i odwiedzał między innymi Józefa Mackiewicza w Monachium w Republice Federalnej Niemiec. Ciąg dalszy nastąpił, ponieważ jako redaktor drukowałem teksty Idalii Żyłowskiej, wileńskiej córki Józefa Mackiewicza, jak też spotykałem się z Haliną Mackiewicz, która mieszkała w Warszawie. Stąd drukowałem jakieś wspomnienia, stąd będą się te wątki przeplatały.” – Opowiadał Romuald Mieczkowski.
Według Romualda Mieczkowskiego życiorys Józefa Mackiewicza jest bardzo barwny. Pisarz Mackiewicz przyszedł na świat 1 kwietnia 1902 roku w Petersburgu, w Imperium Rosyjskim, gdzie mieszkali jego rodzice. Później w trakcie rewolucji cała rodzina przeniosła się do Wilna, gdzie żył przez cały okres międzywojenny. Józef Mackiewicz miał braci Józefa i Stanisława oraz siostrę Sewerynę, która wyszła za mąż za Kazimierza Orłosia, z linii lwowskiej. Te powiązania rodzin zostały opisane w książce „Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy”. Wydawnictwo pokazuje jak liczne były rody Mackiewiczów i Orłosiów. W rodzinach tych było wielu pisarzy, powstańcy styczniowi i listopadowi. To bardzo zasłużone rody. Ten splot wileńsko–lwowski też dał swoje wybitne owoce.
https://www.youtube.com/watch?v=AP9phg75y2I
„W Wilnie życie było i treściwe i beztroskie. W latach międzywojennych bracia, a właściwie starszy, Stanisław Mackiewicz, założyli regionalne czasopismo „Słowo”, które po latach stało się ogólnopolskim.” – Wspomina Romuald Mieczkowski. – „Od samego początku Józef Mackiewicz pozostawał w opozycji. Zanim zaczął pisać, pod koniec nauki, na ochotnika trafił do legionów. Kiedy już powrócił usiłował studiować na dwóch uniwersytetach, ale studiów nie ukończył. Pojawiła się jednak u niego pasja dziennikarko–reporterska. Interesowała go bieda ludzka i o tym opowiadały jego pierwsze książki.” – Wyjaśniał Romuald Mieczkowski.
Relacje między braćmi Mackiewczami były, jak twierdzi Romuald Mieczkowski, chłodne. Józef Mackiewicz nigdy nie pogodził się z faktem, że Stanisław „Cat” Mackiewicz (premier rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w latach 1954-1955) i przeniósł się do Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, pod władzą komunistów. Aczkolwiek obydwaj zaczynali w podobnym tonie, Stanisław „Cat” Mackiewicz był przecież przed wojną autorem antysowieckich pism, które nazywały się „Myśl w obcęgach. Studia nad psychologią społeczeństwa Sowietów”. Nigdy Józef Mackiewicz nie przebaczył jednak swojemu starszemu bratu, że ten zamieszkał w Polsce Rzeczpospolitej Ludowej.
„Byłem w dość bliskich relacjach z bratową Józefa Mackiewicza i córką, panią Aleksandrą Niemczykową.” – Wspominał Romuald Mieczkowski. – „ Zatrzymywałem się u niej w Warszawie, ona bardzo często u nas w Wilnie. Ona dużo opowiadała o tym i ubolewała, że do takiego pogodzenia między braćmi nie doszło. Kazimierz Orłoś odwiedził Józefa Mackiewicza w Monachium. Opowiadał, że żyli tam na tyle biednie, iż nie mógł się u nich zatrzymać. To nie był obraz zachodniego świata. Józef Mackiewicz zajmował się pisaniem książek, żona dawała korepetycje. Jednak pieniędzy na utrzymanie mieli za mało. W Czarnym Borze powstał pomnik, pisany w dwóch językach z jego ciekawą sentencja: „Jedynie prawda jest ciekawa”. Na ten temat odbyła się w 2022 r. konferencję, jak należy odczytać te słowa, bo tak naprawdę ile ludzi na świecie, tyle prawd. Tylko zbiorowość pewnego myślenia grupy, oparta na faktach, daje obiektywny zapis.” – Uważa Romuald Mieczkowski.
Józef Mackiewicz nawoływał podobno do tego, żeby nie żyć sentymentami, żeby nie płakać po tym co stracone. Jak zaznaczył w swoim tekście „nic nie zastąpi nam Polski”. Uważał jednak, ze trzeba żyć teraz, nie narzekać, ale działać. Dzisiaj widać, że Józef Mackiewicz jest różnie wykorzystywany. Należy zaznaczyć, że należał do ludzi z natury buntowniczych, którzy był w opozycji do imperializmu, czy nacjonalizmu, narażał on się kościołowi, jako instytucji. Ma on też swoje dzieła, w których brał w obronę innowierców. – „Myślę, że Józef Mackiewicz wyprzedzał tę epokę i takich jak on nie było dużo.” – Podsumował Romuald Mieczkowski.
Józef Mackiewicz – herbu Bożawola, polski pisarz i publicysta. Urodził się 1 kwietnia 1902 roku w Petersburgu w Imperium Rosyjskim. Gdy miał 5 lat, rodzina przeniósł się do Wilna. Kiedy miał siedemnaście lat uczestniczył na ochotnika w wojnie polsko- bolszewickiej. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim. W celu ich dokończenia przeniósł się później do wileńskiego Uniwersytetu Stefana Batorego.
W latach 1932- 1939 Józef Mackiewicz pracował w wileńskim czasopiśmie „Słowo” (naczelnym był tam jego starszy brat Stanisław „Cat” Mackiewicz). Po wkroczeniu Armii Czerwonej uciekł do Kowna. Po odzyskaniu Wilna przed Litwinów wrócił do tego miasta i zaczął wydawać “Gazetę Codzienną”. W maju 1940 roku rząd litewski zakazał mu publikacji. Gdy miesiąc później Wilno znów trafiło w ręce Sowietów utrzymywał się pracując jako drwal i woźnica.
W czerwcu 1941 roku, Józef Mackiewicz po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej dostał propozycję od okupantów redagowania pisma w języku polskim. Na przełomie 1942 i 1943 roku został skazany na śmierć przez konspiracyjną organizację wojskową Armia Krajowa. Jednak Sergiusz Piasecki – kierownik Egzekutywy AK odmówił wykonania wyroku, później natomiast podjęto decyzję o uniewinnieniu i darowano pisarzowi życie. Przyczyny skazania nie są jasne. prawdopodobnie była to prowokacja agentura radzieckiej, działająca w szeregach AK
Józef Mackiewicz, w 1943 roku udał się, jako obserwator, ekshumacji zwłok oficerów Wojska Polskiego, pomordowanych przez NKWD, w obozie jenieckim w Katyniu. Po powrocie udzielił wywiadu w “Gońcu Codziennym”, za który znów został skazany na śmierć, tym razem przez podziemną Polską Partię Robotniczą, która działała na polecenie Rosjan. Jednak i tym razem udało mu się uniknąć groźby. W 1944 roku wraz z żoną uciekał przed okupacją radziecką do Warszawy. W tym czasie opublikowali trzy numery czasopisma “Alarm”, w którym ostrzegali Polaków przed zagrożeniem ze strony komunistów.
Jesienia1944 roku Józef Mackiewicz przeniósł się do Krakowa, a wyjechał do Włoch i zamieszkał w Rzymie. W 1945 r. pisarz został oczyszczony przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich z zarzutu kolaboracji. W latach 1946-1947 rozpoczął ożywioną współpracę z pismami emigracyjnymi. W tym czasie przeniósł się z żoną do Londynu stolicy Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii. Tam przebywali do roku 1955. Potem osiedli na stałe w Monachium w Republice Federalnej Niemiec. Tu żył do śmierci, utrzymując się z honorariów za publikacje. Pisarz zmarł 31 stycznia 1985 roku, żona pół roku później. Ich grób znajduje się w Londynie.
Romuald Mieczkowski – pisarz i poeta, wydawcy kwartalnika „Znad Wilii”, pomysłodawca i organizator Międzynarodowego Festiwalu Poetyckiego „Maj nad Wilią”, twórca Polskiej Galerii Artystycznej „Znad Wilii” w Wilnie. Jest organizatorem i kuratorem ponad 300 wystaw, festiwali, warsztatów, konkursów i plenerów. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej oraz odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej.
Romuald Mieczkowski specjalizuje się między innymi w problematyce polsko-litewskiej i sąsiadów Polski na Wschodzie, a także Polaków zagranicą. Autor książek, pozycji zbiorowych, scenariuszy telewizyjnych i radiowych, artykułów. Uczestniczy w polskim i litewskim życiu kulturalno-społecznym, a także innych państw, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy młodej inteligencji twórczej, edukacji artystycznej, budowaniu konkretnych kontaktów międzynarodowych.